توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
در این مطلب به حق حبس زوجه در قوانین و مقررات ایران پرداخته ایم.
بر اساس قانون مدنی و همچنین فقه امامیه زن به مجرد عقد یعنی پس از اینکه اصطلاحاً بله را گفت مالک مهریه می شود و این موضوع هیچ ارتباطی به رابطه جنسی آنها ندارد.
به این معنی که اگر پس از انعقاد عقد در محضر عقد و ازدواج یا هر جای دیگری، زن به خانه مرد نرود و حتی حاضر نشود با او در خیابان راه هم برود بر اساس قانون این رفتار او خللی به مالکیت او بر مهریه وارد نمی کند و او به مجرد عقد مالک مهریه شده است.
در این حالت حداکثر کاری که مرد می تواند انجام دهد این است که دادخواست الزام به تمکین به طرفیت زن را مطرح کند.
به صورت ساده یعنی از دادگاه بخواهد که حکم دهد تا زن به خانه شوهر برود یا برگردد. اما نباید از این حکم چنین استنباط شود که دادگاه زن را مجبور می کند که به خانه شوهر برگردد.
اصولا هیچ کس را نمی توان مجبور کرد که برخلاف میلش در جایی زندگی کند مگر در موارد استثنایی آن هم به عنوان مجازات.
پس احتمالا خواهید پرسید پس چه فایده ای دارد که مرد از دادگاه بخواهد که حکم دهد تا زن به خانه شوهرش برود. در پاسخ باید گفت تنها ضمانت اجرای آن این است که مرد در این حالت دیگر تعهدی به پرداخت نفقه به زن خود ندارد. غیر از این مورد، هیچ ضمانت اجرایی دیگری برای حکم دادگاه در رابطه با الزام زوجه به تمکین از شوهر وجود ندارد.
آثار مالکیت زن بر مهریه
علاوه بر آنچه گفته شد نکته جالب دیگری هم وجود دارد و آن این است که لازمه مالکیت بر مهریه این است که زن بتواند آن را از شوهر مطالبه کند.
اصولا زن برای مطالبه قانونی مهریه خود دو راه پیش رو دارد.
- به دادگاه مراجعه کند و دادخواست مطالبه مهریه را مطرح کند.
- از طریق تقاضای صدور اجراییه و مراجعه به اداره ثبت اسناد و املاک مهریه خود را مطالبه کند.
اما موضوعی این مقاله این است که قانون علاوه بر موارد فوق به زن حق دیگری هم داده است و آن این است که زن می تواند تا زمانی که مهریه خود را وصو ل نکرده از انجام وظایف زناشویی سرباز زند و مرد هم نمی تواند او را مجبور به برقراری رابطه زناشویی کند. این حق در فقه به «حق حبس زوجه» شهرت دارد.
ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی بدون این که نامی از حق حبس زوجه ببرد این حق را به رسمیت شناخته است.
ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی:
«زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط بر این که مهر او حالّ باشد و این امتناع مُسقِط حق نفقه نخواهد بود»
ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی حق حبس را منوط به این کرده است که مهریه حالّ باشد یعنی مؤجل نباشد، یعنی برای پرداخت مهریه مهلت و موعدی در آینده تعیین نشده باشد.
پس اگر مهریه زن مدت دار یا اصطلاحا مؤجل باشد، چنین زنی حق حبس ندارد و باید وظایف زناشویی را انجام دهد در غیر این صورت مستحق نفقه نخواهد بود و به تعبیر قانون گذار عدم تمکین موجب اسقاط حق نفقه او خواهدشد.
توضیحات مرحوم کاتوزیان در کتاب قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، ذیل ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی:
- مقصود از «ایفای وظایفی که زن درمقابل شوهر دارد» تمکین به معنی خاص است نه همه آنها. برای دیدن نظر مخالف که اعتقاد دارد زن می تواند به خانه نرود به کتاب دکتر سید علی شایگان مراجعه شود.
- ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی قاعده تکمیلی است و می توان خلاف آن شرط کرد.(ماده ۳۷۷ قانون مدنی)
- شوهر حق ندارد پرداخت مهر را موکول به تمکین کند و حق حبس ندارد. (نظر مخالف دکتر سید حسن امامی)
- اعسار شوهر مانع از استفاده زن از حق حبس نیست.
- در نکاحی که مهر در آن تعیین نشده یا عدم مهر در آن شرط شده است برای زن حق حبس نیست.(نظر مخالف دکتر سید حسن امامی)
