توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
یکی از مهم ترین و حیاتی ترین مقاطع دادرسی مقطع اولین جلسه دادرسی است که در قانون آیین دادرسی مدنی به آن پرداخته شده است.
برخی از حقوق و تکالیف در دادرسی وجود دارد که مطابق قانون مهلت استفاده از آن ها و یا اِعمال آنها اصولا جز در اولین جلسه دادرسی ممکن نست و از این جهت از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند.
با توجه به اهمیت بسیار زیاد این مقطع از دادرسی برای اولین اقدام ضروری است تا معیار تشخیص اولین جلسه دادرسی را مشخص کنیم.
معیار اولین جلسه دادرسی
در قانون آیین دادرسی مدنی علاوه بر اصطلاح اولین جلسه دادرسی قانون گذار از تعابیر دیگری هم استفاده کرده است که همان معنی اولین جلسه دادرسی را دارند و به نوعی مترادف این اصطلاح محسوب می شوند.
به عنوان مثال: «جلسه اول دادرسی» ، «اولین جلسه» از این دست اصطلاحت محسوب می شوند.
با همه این حرف ها نه در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۷۹ و نه در قانون قدیم آیین دادرسی یعنی قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۱۸ قانون گذار تعریفی از جلسه اول دادرسی ارایه نداده است و با توجه به اهمیت حیاتی این مقطع شاید بهتر بود که قانون گذار تعریفی از این مقطع از دادرسی ارایه می کرد.
اما به هر روی استادان حقوق این خلاء را پر کرده اند و هر یک بنا به ذوق و دانش خود تعریفی از این مقطع مهم ارایه کرده اند.
همان طور که می دانید پس از آغاز دادرسی ممکن است بنا به دلایل مختلف جلسات متعددی بعد از اولین جلسه تشکیل شود و تشخیص این که جلسه یا جلسات بعدی جلسه مستقلی مستقلی هستند یا ادامه جلسه قبل در مواردی به غایت دشوار است.
به عنوان مثال باید دانست اگر جلسه دادرسی به دلیل عدم وقت کافی به جلسه دیگری موکول شد جلسه بعدی در چه شرایطی جلسه دوم و در چه شرایطی ادامه جلسه قبل محسوب می شود؟
همچنین گاهی در وقتی که از قبل تعیین شده مانعی برای رسیدگی ایجاد می شود و طبیعتا باید وقت دیگری تعیین شود.
پس باید معیار دقیقی ارایه نمود تا تشخیص جلسه اول دادرسی به آسانی انجام گیرد مانع از مشتبه شدن با سایر موارد گردد.
شاید به عنوان یک قاعده کلی با استنباط از روح قانون، بتوان گفت اولین جلسه دادرسی جلسه است که در آن جلسه موجبات رسیدگی فراهم بوده و خوانده هم فرصت و امکان دفاع در برابر دادخواست خواهان را داشته باشد( البته با لحاظ نمودن تغییرات احتمالی بر اساس ماده ۹۸ آیین دادرسی مدنی)
ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی:
«خواهان می‌تواند خواسته خود را که در دادخواست تصریح کرده در تمام مراحل دادرسی کم کند ولی افزودن آن یا تغییر نحوه دعوا یا خواسته یا درخواست در صورتی ممکن است که با دعوای طرح شده مربوط بوده و منشأ واحدی داشته باشد و تا پایان اولین جلسه آن را به دادگاه اعلام کرده باشد»
پس شاید به طور خلاصه بتوان گفت:
«درتمام مواردی که پس از تقدیم دادخواست و برای رسیدگی به دعوا اصحاب دعوا برای اولین نوبت دعوت می شوند اما به هر دلیل موجبات مقدمات رسیدگی فراهم نباشد چون اصولا جلسه ای تشکیل نشده نمی توان احکام جلسه اول را بر آن بار نمود.»
همچنین اگر موجبات رسیدگی در این جلسه فراهم باشد اما خوانده دعوا به هر علت فرصت و امکان دفاع پیدا نکند نیز همین حکم را دارد. یعنی چنین جلسه ای را نمی توان جلسه اول نامید.
به عنوان مثال اگر در این جلسه خواهان در مقام استفاده از حقوق خود در راستای ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی یا هر اقدام قانونی دیگری که دادگاه به او اجازه می دهد تمامی وقت جلسه یا قسمتی از آن را به خود اختصاص دهد و بدین واسطه خوانده فرصت و امکان دفاع از دادخواست را پیدا نکند نمی توان چنین جلسه ای را جلسه اول دادرسی به شمار آورد.
اما اگر در اولین جلسه ای که اصحاب دعوا دعوت می شوند موجبات رسیدگی فراهم باشد ولی خوانده یا وکیل او در جلسه حاضر نباشند و یا در صورت حضور و امکان دفاع، سکوت اختیار نمایند، این جلسه را باید جلسه اول دادرسی دانست.
پس در مقام نتیجه گیری و به طور اختصار می توان گفت:
تنها کافی است خوانده دعوا فرصت و امکان دفاع در برابر دادخواست خواهان را داشته باشد تا اولین جلسه دادرسی صورت پذیرد.
