مقصود از شرایط حضانت فرزند شرایطی است که باید در شخصی که نگهداری طفل به او واگذار می شود وجود داشته باشد.
شک نیست که حضانت را باید به کسی واگذار کرد که شایستگی و توانایی این کار را داشته باشد.
در فقه امامیه حضانت طفل به کسی واگذار میشود که آزاد(غیر برده)،عاقل، امین وقادر به نگهداری طفل باشد و نیز اگر طفل مسلمان باشد شخص نامسلمان نمی تواند حضانت او را عهده دار شود حتی اگر مادر طفل باشد.
بررسی شرایط حضانت فرزند در قانون مدنی
در حقوق امروز با لغو بردگی شرط آزاد بودن غیر ضروری و بی فایده است. چرا که همه اشخاص آزاد هستند، اما شرایط دیگری به شرح ذیل لازم است.:
- بلوغ: بدیهی است که شخص نابالغ که خود نیاز به نگهداری دارد نمی تواند حضانت دیگری را عهده دار شود.
- عقل: کسی که نگهداری و حضانت طفل به او واگذار می شود باید عاقل باشد.قانونگذار فقط در مورد مادر در ماده ۱۱۷۰ این موضوع را یاد آوری کرده است اما بدیهی است که هیچ گاه نمی توان حضانت فرزند را به شخص دیوانه واگذار کرد و در این زمینه فرقی بین مادر و غیر آن وجود ندارد.
- توانایی عملی: در مورد این شرط نص صریحی در قانون به چشم نمی خورد.اما باز هم بدیهی است که نمی توان حضانت فرزند را به کسی واگذار کرد که توانایی این کار را ندارد.
البته این موضوع از ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی هم قابل استنباط است چرا که به موجب این ماده اگر دراثر عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی کسی که حضانت فرزند با اوست صحت جسمانی یا تربیت اخلاقی طفل به خطر بیفتد دادگاه می تواند حضانت را به دیگری واگذار کند.
پس معلوم می شود که در نظر قانون گذار توانایی بر مواظبت و نگهداری طفل شرط حضانت است.
البته لازم نیست کسی که عهده دار حضانت می شود شخصا توانایی این کار را داشته باشد، بلکه کافی است که بتواند به وسیله دیگری یا با سپردن طفل به یک موسسه مناسب وبا مسئولیت خود این کار را انجام دهد.
در هر حال مسئولیت حضانت با کسی است که قانوناً مکلف به آن شده است.
- شایستگی اخلاقی :در خصوص این شرط نیز قانون گذار به صراحت سخنی نگفته است.
اما میتوان لزوم آنرا از ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی استنباط کرد. در حقوق اسلامی نیز گروهی با شرط عدالت یا امانت در حضانت ،به لزوم شایستگی اخلاقی اشاره کرده اند.
- عدم ازدواج مادر با شخص دیگر: برابر ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی که مبتنی بر فقه امامیه است مادر تا زمانی دارای حق حضانت است که شوهر دیگری اختیار نکرده باشد و ازدواج مادر با شخصی غیر از پدر طفل مانع حضانت است.
چرا که ممکن است مادر پس از ازدواج نتواند چنانکه باید از کودک نگهداری وحضانت کند.
آیا اگر زن دیگری غیر از مادر کودک که حضانت طفل به او سپرده شده شوهر کند هم حضانت او از بین خواهد رفت؟
قانون مدنی د ر این خصوص ساکت است.
اما می توان گفت وقتی حضانت مادر که نسبت به کودک از محبت و عاطفه بیشتری برخوردار است با ازدواج او ساقط شود به طریق اولی حضانت شخص دیگر هم با ازدواج ساقط خواهد شد، مگر این که به موجب تصمیم دادگاه با توجه به وضع خاص آن زن نگهداری طفل کما کان به او محول شود.
- اسلام: در حقوق امامیه کافر نمی تواند حضانت فرزند مسلمان را عهده دار شود.
در تایید این نظر علاوه بر استدلال به نصوص (آیات و روایات) گفته شده است: واگذار کردن حضانت فرزند مسلمان به کافر از لحاظ ایمان و حمایت اخلاقی، برای او زیان آور و خطرناک است.
البته در قانون مدنی دراین خصوص اشاره ای نشده است. اما با توجه به اصل ۱۶۷ قانون اساسی و ملاک ماده ۱۱۹۲ قانون مدنی که راجع به وصی است و وحدت ملاک این دو ماده می توان گفت که کفر مانع حضانت است.
در پایان این نکته هم یاد آوری می شود که ازمیان فرقه های اسلامی تنها امامیه و شافعیه شرط اسلام را به عنوان یکی از شروط لازم برای حضانت ذکر کرده اند و علمای سایر مذاهب کفر را مانع حضانت نمی دانند.
منبع : مختصر حقوق خانواده دکتر حسین صفایی
