توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
رای داور اگرچه توسط شخص یا اشخاصی صادر می شود که طرفین انتخاب نموده و یا در انتخاب آنان دخالت داشته اند اما ممکن است محکوم علیه، آن را عادلانه تشخیص ندهد و یا حتی به حقوق اشخاص ثالثی که در تعیین داور شرکت نداشته خلل وارد آورد.
به همین منظور طرق شکایت نسبت به رای داور نیز پیش بینی شده است. از سوی دیگر رای داور نیز ماننند رای دادگاه علی القاعده در صورت اجرا محکوم له را به محکوم به می رساند و در عین حال ممکن است محکوم علیه از اجرای آن خودداری کند. از این رو اجرای اجباری آن مقرر شده است. دو موضوع پیاپی بررسی می شود.
مبحث نخست
شکایت نسبت به رای داور
در شکایت نسبت به رای داور مناسب است نوع شکایت و جهات آن و همچنین شیوه شکایت جداگانه بررسی شود.
نوع شکایت و جهات آن
نوع شکایت
شکایت نسبت به رای داور را ممکن است طرین داوری مطرح نمایند و یا شخصی مطرح کند که خود یا نماینده او در تعیین داور دخالت نداشته است. (شخص ثالث)
در این صورت قانونگذار شکایت را اعتراض نامیده است. مسائل مربوط به این شکایت سابقا مورد بررسی قرار گرفته است.
طرفین می توانند نسبت به رای که داور صادر نموده شکایت کنند حتی اگر بر اساس حق صلح صادر شده باشد. قانونگذار شکایت طرفین نسبت به رای داور را در مواردی «اعتراض» و در مواردی درخواست صدور «حکم به بطلان رای داور» و در مواردی نیز «درخواست ابطال رای داور» نامیده است.
اما هیچ تمایزی بین احکام و آثار آنها قائل نشده است. تجدید نظر فرجام و اعاده دادرسی نسبت به رای داور پیش بینی نشده است. واخواهی نیز به گونه ای که مرجع آن داور باشد منتفی است.
جهات شکایت محکوم علیهِ رای داور
قانونگذار در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی هفت مورد را پیش بینی و در صدر ماده تصریح نموده که رای داوری در هر یک از آن موارد «باطل است و قابلیت اجرایی ندارد»
ماده ۴۹۰ نیز به هر یک از طرفین اجازه داده است که در موارد مذکور در ماده ۴۸۹ ظرف بیست روز «حکم به بطلان رای داور را بخواهد». بنابراین دو پرسش در این خصوص از هم اکنون مناسب است مطرح و پاسخ آن داده شود تا مطالبی که در ارتباط با شکایت نسبت به رای داور مطرح خواهد گردید را با ابهام رو به رو ننماید. نخست اینکه آیا تنها در موارد مذکور در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی می توان نسبت به رای داور شکایت نمود؟
پاسخ این پرسش منفی است؛ بدین معنا که محکوم علیه رای داور ممکن است برای مثال جهت اعتراض خود به رای داور را این امر قرار دهد که رای داوری در جلسه ای صادر شده که وقت آن به آگاهی یکی از داوران نرسیده و داور مزبور غایب بوده است.
دوم اینکه آیا شکایت نسبت به رای داور که مبتنی بر یکی از موارد مذکور در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی باشد الزاما باید در مهلت مقرر مطرح شده باشد به گونه ای که اگر شکایت در مهلت مطرح نشود رای داور علی رغم وجود یکی از موارد بطلان مورد اشاره معتبر بوده و قابلیت اجرایی خواهد داشت؟
این پرسش نیز با پاسخ منفی روبه رو است بدین معنا که چنین رایی حتی اگر در مهلت مقرر نسبت به آن شکایت نشده باشد باطل بوده و قابلیت اجرایی ندارد. افزون بر آن اسقاط حق اعتراض به رای داور مانع از آن نیست که در موارد مذکور در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی نسبت به رای داور اعتراض شود.
با توجه به نکات مزبور مواردی که رای داور باطل و غیر قابل اجرا است در زیر بررسی می شود.
- در صورتی که رای داور مخالف با قوانین موجد حق باشد
داور همان گونه که گفته شد در مقام داوری باید قواعد حقوقی را مورد احترام قرار دهد، مگر اینکه اختیار صلح نیز داشته باشد، که در این صورت می تواند بر اساس انصاف رای دهد.
- رای داور در مطلبی که موضوع داوری نبوده صادر شده باشد
مرجع داوری بر خلاف مراجع قضاوتی عمومی که صلاحیتی عامّ دارد، تنها در محدوده موضوع داوری که در موافقت نامه داوری تعیین شده می تواند نسبت به صدور رای اقدام کند. البته آن هم در صورتی که طرفین در مراجعه به داور، ماموریت رسیدگی داور را محدودتر از موضوع موافقت نامه نکرده باشند.
داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر کرده باشد
مرجع داوری که برای فصل اختلاف مشخص تشکیل گردیده در محدوده ای کاملا متفاوت از دادگاه دولتی اقدام می نماید. اختیارات دادگاه دولتی برای فصل اختلاف بسیار وسیع است. در مقابل اختیارات مرجع داوری منحصر به آنهایی است که طرفین در محدوده مقررات به داور داده اند و یا مرجع مزبور در اجرای قانون دارا می شود.
البته اختیارت علی الاصول به اندازه ای است که به مرجع داوری اجازه می دهد به گونه ی مناسب و کاملی وظیفه خود را در چارچوب مطلبی که موضوع داوری بوده است به سرانجام برساند. در هر حال مرجع داوری باید حدود اختیارات خود را رعایت و در آن محدوده اقدام به صدور رای نماید.
بنابراین چون دعوای ورشکستگی دعاوی راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق و نسب و مسائل مربوط به وقوع جرم قابل ارجاع به داوری نمی باشد، صدور رای در موارد مزبور خارج از حدود اختیار داور است. همچنین داور تنها اختیار رسیدگی به اختلاف اشخاصی را دارد که دخالت و شرکت در تعیین داور داشته اند.
افزون بر آن در صورتی که داور اختلاف را به سازش خاتمه داده باشد بی آنکه اختیار صلح داشته باشد خارج از حدود اختیار خود رای صادر کرده است. در صورتی که داور خارج از حدود اختیار خود و یا نسبت به اشخاصی که طرف موافقت نامه داوری نبوده اند رای صادر نماید تنها آن قسمت از رای که خارج از اختیار داور و یا نسبت به دیگران است ابطال می گردد.
رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر تسلیم شده باشد
رای داور باید در مدت داوری صادر شود. ماموریت داوران نه تنها از حیث طرفین و موضوع بلکه از حیث مدت نیز محدود است و بنابراین داور نمی تواند خارج از مدت قانونی یا مدتی که مورد توافق طرفین قرارگرفته رای صادرنماید، در غیر این صورت رای داور باطل است مگر اینکه طرفین آن را پذیرفته باشند. پرسشی که درباره نص مزبور مطرح می شود این است که آیا چنانچه رای داور در مدت داوری صادر شده باشد اما خارج از مدت تسلیم دفتر دادگاه شده باشد باطل است. قانونگذار به داور اجازه داده است که در مدت داوری رای دهد «از جمله ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی مدنی»
بدین معنا که از تمام مدت داوری استفاده نماید بنابراین نمی توان رای را که در مدت صادر شده اما خارج از مدت داوری تسلیم شده باشد از این حیث باطل دانست.
- مخالفت رای داور با دفتر املاک
به موجب صدر ماده ۴۸۹ و بند ۵ آن در صورتی که رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد باطل است. بنابراین برای مثال چنانچه به حکایت دفتر املاک مالکیت یکی از طرفین نسبت به ملکی محرز باشد داور نمی تواند رای به عدم مالکیت طرف مزبور دهد؛ البته می تواند چنانچه محدوده موضوع داوری اجازه دهد احراز نماید که ملک مزبور سپس جزئاً یا کلاً به طرف مقابل انتقال یافته و رای به تنظیم سند رسمی انتقال دهد.
اگر بین طرفین در دفتر اسناد رسمی سند ثبت شده باشد داور نمی تواند مخالف آن رای دهد مگر اینکه احراز نماید حق مزبور سپس جزئاً یا کلاً به طرف مقابل انتقال یافته و رای به ادای آن دهد.
- صدور رای به وسیله داوران غیر مجاز
رای داوری در صورتی معتبر است که توسط داورانی صادر شود که از داوری منع نشده باشند. در این خصوص علی القاعده تفاوتی نمی نماید که ممنوعیت مطلق یا نسبی باشد.
- بی اعتباری موافقت نامه داوری
صلاحیت داور در رسیدگی و صدور رای مبتنی بر موافقت نامه داوری است. بنابراین در صورتی که موافقت نامه داوری اعتبار نداشته باشد رای داور باطل و غیر قابل اجراست.
دکتر شمس/ جلد سوم/ شماره ۱۰۱۸
با سلام
آیا داور میتواند به نفع یک طرف جریمه ای خارج از عرف تعیین کرده و از دو نفر امضا بگیرد ؟
برای مثال
داور برای فک پلاک خودروی ۸۰ میلیونی که وکالت فروش بلاعضل نیز از سمت فروشنده داده شده
روزانه ۲۰۰ هزار تومان بعنی ماهی ۶ میلیون تومان مشخص کند؟
و با آن جریمه فروشنده را از طریق دادگاه بدهکار کند
سلام وقت بخیر
داور چنین حقی ندارد ولی طرفین مطابق ماده ۲۳۰ قانون مدنی می توانند ضمانت اجراهای این چنینی تعیین کنند.
سلام اگر کسی بخواهد بوسیله ی داور کلاهبرداری کند،ومحکوم له هم اطلاعی درمورد داوری واحکام ان نداشته ووقتیکه میفهمد هدف طرف مقابل کلاهبرداریست ایا شکایت قضایی میتواند حکم داور راباطل کند خواهشا لطفا توروخدا جوابمو بدین
سلام وقت بخیر
سوال شما تا حدودی نامفهومه. محکوم له کسی هست که رای داوری به نفع او صادر شده چظور می خواد به رای داور اعتراض کنه؟ ثانیا اصل موضوع که داور کلاهبرداری را کرده را درست متوجه نشدم.
عرض سلام و خسته نباشید
از طرف موجر شکایتی علیه بنده مطرح شد با قراردادی بدون شاهد ، که موجر درخواست تخلیه و خسارت را نموده بود.شکایت از طرف قاضی شورای حل اختلاف رد و پرونده بسته شد
بنده بخاطر کرونا ۴ ماه بعد اتمام قراردادم منزل را تخلیه نمودم ولی پول پیشم را نمیدهد و خواستار گرفتن خسارت است
اینبار همان شکایت را در داوری مطرح نموده و داور خسارت برای بنده تعیین نموده
این درصورتی است که قرارداد عادی بین ما امضا شاهد ندارد
آیا قرارداد عادی بدون شاهد که یک طرف آن قرارداد را قبول ندارد در محاکم قضایی اعتبار دارد ؟ و آیا داور میتواند بر اساس آن قرارداد رای صادر نماید؟
ممنون از راهنمایی شما
سلام
وقت بخیر
ممنون از توجه شما
بله قرارداد عادی به خودی خود دارای اعتبار است. ولی در مواردی قانونگذار مقرر کرده است که دو شاهد هم زیر قرارداد را امضاء کنند. اگر این دو امضاء هم وجود نداشته باشد قرارداد اجاره به قوت خود باقی است. اما نمی توان بدون شاهد درخواست تخلیه فوری را تقاضا کرد که در مورد پرونده شما هم گویا شورای حل اختلاف به درستی همین تصمیم را گرفته. قرارداد عادی را که یک نفر قبول ندارد یا ناشی از این است که معتقد است امضای او جعل شده یا … بنابراین میتواند ادعای جعل کند. ولی اگر چنین موضوعات وجود ندارد عدم قبول یک طرف تاثیری در صحت قرارداد اجاره ندارد.
سلام روز شما بخیر
آیا داور اجرای احکام بدون دستور دادگاه میتواند خودش حکم را اجرا کند؟
با توجه به اینکه به خاطر بازداشت من سند ملکی برای آزادی من به گروه گذاشته شده بود و اعسار من هم قبول شده و با اعتراض طرف مقابل دوباره اعسار قبول شده
آیا داور اجرای احکام بدون دستور قاضی پرونده میتواند وثیقه را به مزایده بگذارد؟
و اینکه وثیقه دو بار به مزایده گذاشته شد و فروش نرفت و طبق قانون باید سند ملکی آزاد شود ولی متاسفانه داور نیابت کرج سند را آزاد نمیکنه و میگه به اندازه بدهی باید دنگ‌به طرف مقابل داده شود در حالیکه اعسار قبول شده
سلام
وقت شما بخیر
به نظرم منظور شما از داور اجرای احکام باید دادورز اجرای احکام باشه که کاملا متفاوت با موضوع این مقاله است. اما در مورد دادورز اجرای احکام در شرایط فعلی زیر نظر قاضی اجرای احکام اقدام میکنند و نظر قاضی اجرای احکام ملاک قرار میگیره.