توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
در تعیین وارث یا وارثانی که در میان خویشان نسبی برگزیده می شوند، ضابطه اصلی، نزدیکی درجه قرابت است. خویش نزدیک تر، خویش دورتر را از ارث محروم می کند (الاقرَبُ یَمنعُ الاَبعَد) و در اصطلاح احکام ارث، حاجب اوست.
ماده ۸۸۸ قانون مدنی در بیان همین قاعده مقرر می دارد:
«ضابطه حجب از اصل ارث رعایت اقربیت به میت است، بنابراین هر طبقه از وراث، طبقه بعد را از ارث محروم می نماید…»
اشاره به حاجب شدن طبقه مقدم برای مثال است و باید افزود که در هر طبقه نیز وارث نزدیک تر آن را که در نسل بعد است از ارث محروم می کند» این ضابطه امری است و با قرارداد یا وصیت نمی توان وارثی را که بر طبق قاعده انتخاب شده است از ارث محروم کرد (ماده ۸۷۳ قانون مدنی) یا کسی را بر شمار وارثان افزود یا وارث دورتر را مقدم داشت.
بدین ترتیب اجرای قاعده وراثت زمانی روشن می شود که احکام حجب با تفصیل بیشتر مطالعه شود و استثنا های قاعده، به ویژه قائم مقامی پاره ای از خویشان از مورث خود، در درون طبقه وارثان مطرح گردد.
دکتر ناصر کاتوزیان/ درس هایی از شفعه، وصیت و ارث/ ص ۱۸۲
