اگر بخواهیم به زبان ساده سخن بگوییم می توان گفت: آنچه که عرفاً مردم به عنوان خرجی یا مخارج خانه به حساب می آورند که البته جزو تکالیف و وظایف مرد محسوب می شود
نفقه

نفقه با استناد به ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن،البسه،غذا،اثاث منزل وهزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج، به واسطه نقصان یا مرض.

اما تعریف بالا صرفاً اختصاص به نفقه زن(زوجه) دارد.

چرا که برخی از نزدیکان خویشاوندان  نَسَبی  هم در خصوص آن نسبت به یکدیگر تکالیفی دارند که در قانون از‌آن به عنوان نفقه اقارب نام برده شده که تفاوت هایی با نفقه زن(زوجه) دارد.

نفقه چیست؟

اگر بخواهیم به زبان ساده سخن بگوییم می توان گفت: آنچه که عرفاً مردم به عنوان خرجی یا مخارج خانه به حساب می آورند که البته جزو تکالیف و وظایف مرد محسوب می شود .

همانطور که از عبارت قانون(ازقبیل:…) هم به خوبی بر می آید میتوان هر نوع نیازی را که بسته به عرف و زمان و مکان ضروری تشخیص  داده میشود شامل آن دانست.

نکته بسیار مهمی که در این خصوص وجود دارد این است که، وضعیت متعارَف زن ملاک تعیین میزان آناست نه وضعیت مرد.

به این معنا که اگر مثلاً مردی کم درآمد، دختر ثروتمندی را به همسری خود انتخاب کند باید نفقه او را بر اساس شان و جایگاه خانوادگی دختر پرداخت کند نه وضعیت خودش.

یعنی مثلا اگر زن در خانه پدرش از رفاه کامل برخوردار بوده به تعبیر قانونگذار حتی خادم هم داشته است شوهر مکلف است برای او خادم بگیرد تا کارهای منزل را  انجام دهد.

نفقه در عقد موقت

بر اساس قانون مدنی که برگرفته از فقه امامیه است زن تنها در عقد ازدواج دایم حق نفقه دارد.

عبارت قانون دراین باره صریح است. ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی عنوان می دارد: در عقد انقطاع(موقت) زن حق نفقه ندارد مگر این که شرط شده باشد یا آنکه عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.

البته در ماده۱۱۰۶ هم قانون گذار به نحو دیگری به این موضوع اشاره کرده است. همان جا که می گوید: در عقد دایم نفقه زن به عهده شوهر است که مفهوم مخالف آن این است که در عقد موقت نفقه زن بر عهده شوهر نیست.

همان معنایی که در ماده ۱۱۱۳ به صراحت ذکر شده است.

البته در موارد بسیاری می شود شرط کرد که حتی در عقد موقت نیز مرد مکلف به پرداخت آن باشد و یا حتی بدون ذکرشرط، آنچنان که قانون مدنی می گوید در مواردی که طرفین، عقد را بر این مبنا منعقد کرده اند .یعنی از قراین و نشانه ها به خوبی می شود تشخیص داد که طرفین، عقد را با علم به این موضوع منعقد کرده اند که درعقد موقت هم باید شوهر نفقه پرداخت کند.که البته اثبات آن کمی دشواراست.

پس می توان توصیه کرد اگر در عقد موقت زوجه قصد دارد نفقه دریافت کند بهتر است این نکته صریحاً در عقد نامه ذکر شود تا از تفسیر وتعبیر های دور ودراز بعدی جلو گیری شود. چرا که دراین حالت ادعای زوجه خلاف اصل است و اوست که باید بار اثبات مدعی را به دوش بکشد.

نفقه تا چه زمانی به زن تعلق می گیرد؟

زن تا زمانی که در قید زوجیت همسر خود قرار دارد مستحق آن است.

البته تکلیف قانونی شوهر،مبنی بر پرداخت آن هم مشروط به تمکین زن است.

به عبارتی زن تا زمانی مستحق است که از شوهر خود تمکین (بخوانیداطاعت) کند.

به محض اینکه به تعبیر فقهی یا قانونی زن بنای ناسازگاری یا نافرمانی بگذارد دیگر مستحق آن نیست و مرد هم تکلیفی در این خصوص ندارد.

اما نکته مهم این است که زن بعد از طلاق رَجعی تا زمانی که در عدّه است مستحق آن است مگر اینکه این طلاق در دورانی رخ دهد که زن از شوهر خود تمکین نمی کرده است که اصطلاحاً به چنین زنی ناشزه میگویند.

یعنی اگر زن ناشزه باشد حتی در زمان عده طلاق رجعی هم مستحق آن نیست مگر یک استثناء و آن هم این که زن باردار باشد. در این حالت و تا زمان و ضع حمل زن مستحق آن است.

نحوه مطالبه نفقه

زن درصورتی که شوهرش از پرداخت نفقه او امتناع کند می تواند دادخواستی به طرفیت شوهر تنظیم کند و از هر زمان که شوهر به او چیزی نداده است آنرا از دادگاه مطالبه کند. (زن می تواند – بر خلاف سایر اقارب و خویشان از قبیل پدرومادر- نسبت به مطالبه نفقه زمان گذشته نیز اقدام کند).

نکته ای که باید در نظر گرفت این است که اگر میزان آن کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد باید دادخواست را در شورای حل اختلاف مطرح کرد.

بسته به اینکه میزان آن چقدر باشد،شورا یا دادگاه ابتدا توسط کارشناس مقدار آن را براساس وضعیت او تعیین می کنند و شوهر محکوم به پرداخت آن می شود.

اگر شوهر نفقه را پرداخت نکرد؟

همان طور  که در بالا ذکر شد ابتدا زن باید نفقه خود را از دادگاه مطالبه کند.

ماده ۱۱۱۱ قانون مدنی هم براین موضوع تاکید دارد که اولین اقدام برای مطالبه مراجعه به دادگاه است.

زن می تواند درصورت استنکاف شوهر ازدادن نفقه به محکمه رجوع کند.دراین صورت محکمه میزان آن را معین و شوهر را به  دادن آن محکوم  خواهد کرد.

ماده ۱۱۱۲: « اگر اجراء حکم مذکور در ماده قبل ممکن نباشد مطابق ماده ۱۱۲۹ رفتار خواهد شد»

ماده ۱۱۲۹: « در صورت استنکاف شوهر از دادن آن و عدم امکان اجراء حکم محکمه و الزام  او به دادن نفقه زن میتواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق میکند. همچنین است در صورت عجر شوهر از دادن نفقه»

همانطور که دیدیم ضمانت اجرایی که قانون گذار برای عدم پرداخت نفقه در نظر گرفته است،

مجبور کردن شوهر به طلاق همسر خود است. یعنی دادگاه بر اساس یک قاعده حقوقی مشهور: «الحاکم ولیُّ الممتنع»، حکم طلاق را از طرف شوهر صادر می کند.

علاوه بر ضمانت اجرای فوق،قانونگذار ضمانت اجرای سنگین تری نیز برای ترک انفاق زن در نظر گرفته است.

مطابق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب۱۳۹۱:

« هر کس با داشتن استطاعت مالی ، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه ۶(شش ماه تا دو سال) محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است ودر صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود»

درحال حاضر،شکایت از جرم «ترک انفاق» یکی از راه های بسیار شایعی است که بانوان در اولین اقدام قانونی برعلیه شوهر  خود به کار می گیرند.

نفقه زن شاغل به چه صورت است؟

آیا برای اینکه زن مستحق نفقه باشد باید خانه دار باشد یا به زنان شاغل هم  تعلق می گیرد؟

نفقه شامل تمامی زنانی میشود که از شوهر خود تمکین می کنند اعم از اینکه شاغل باشند یا بی شغل. ثروتمند باشند یا بی پول.

چرا که پرداخت آن یک تکلیفِ یک طرفه است و زن در هر شرایطی مستحق دریافت آن است.

وانگهی بر اساس اصل استقلال دارایی،زن بر فرض مالدار بودن،تکلیفی به خرج کردن اموال خود در منزل شوهر ندارد مگر اینکه به رغبت و رضای خود این کار را انجام دهد که از حوزه قانون و حقوق خارج است.

قانون مدنی ایران به تبعیت از فقه امامیه استقلال مالی زن شوهر دار را به رسمیت شناخته است.

بر اساس ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی: « زن مستقلاً میتواند در دارایی خود هر تصرفی را که می خواهد بکند.»

نفقه چگونه حساب می شود؟

همانطور که در بالا ذکر شد ملاک دقیقی برای تعیین میزان نفقه وجود ندارد.

چرا که  براساس وضعیت خانوادگی،تحصیلی،جایگاه اجتماعی و طبقه خانوادگی و خیلی موضوعات دیگر ممکن است نفقه اشخاص با هم تفاوت بسیار داشته باشد.

خوب به یاد دارم در پرونده ای که زوجه درخواست نفقه کرده بود دادگاه بر اساس اینکه پدر او مدیر کل یکی از ادارات دولتی بود نظر کارشناس را نمی پذیرفت و معتقد بود که شان خانوادگی دختر میزان بیشتری را ایجاب میکند.

علی ای حال بر اساس موضوعات فوق کارشناس یا کارشناسان دادگستری  نسبت تعیین میزان آن اقدام می کنند.

نفقه اقارب چیست؟

براساس قانون مدنی و فقه امامیه به غیر از شوهر که مکلف است نفقه زن خود را به شرحی که در بالا ذکر شد پرداخت کند خویشان نَسَبی نیز که در خط عمودی هستند نیز در این خصوص مکلف به پرداخت آن هستند.

براساس قانون مدنی و فقه امامیه به غیر از شوهر که مکلف است نفقه زن خود را به شرحی که در بالا ذکر شد پرداخت کن

مطابق ماده ۱۱۹۶  قانون مدنی : «  در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگر هستند.»

شاید برای توضیح بیشتر ماده بالا نیاز باشد مثال هایی را ذکر کنیم .

منظور از خط عمودی رابطه نسل های پی درپی به صورت نسل بعد نسل است.

یعنی رابطه  ای که بین پدر و پسر و نوه و نتیجه برقرار است مطابق قانون یک رابطه طولی یا عمودی است.

این رابطه خود به دوبخش صعودی و نزولی تقسیم میشود. به عنوان مثال رابطه فرزند با پدر یک رابطه صعودی است.

یعنی ازپایین به بالا است و عکس آن رابطه پدر با فرزند است که رابطه نزولی است.

براساس توضیح فوق و نصّ صریح قانون اگر بین اشخاص چنین رابطه ای وجود داشته باشد و یکی از طرفین محتاج باشد و طرف دیگر از نظر مالی متمکّن، شخص متمکّن قانوناً ملزم است به خویشاوند فقیر خویش نفقه پرداخت کند.

فرض کنیم مادر ثروتمند است و فرزندی دارد که فقیر است. دراین حالت  -که یک رابطه عمودی نزولی است – مادر مکلف به پرداخت نفقه به فرزند فقیر خود می باشد. و همچنین است اگر مادر فقیر و فرزند او ثروتمند(رابطه صعودی) باشد.یا دارای توانایی مالی که بتواند خرج مادر را بدهد.

در مقابل رابطه طولی رابطه عرضی قرار دارد.

یعنی همان رابطه ای بین برادران و خواهران و فرزندان آنها برقراراست.

مطابق قانون در رابطه عرضی خویشان نَسَبی ،در هیچ حالتی مکلف به پرداخت نفقه به یکدیگر نیستند.

خواننده هوشمند این وب سایت به خوبی میداند که ما صرفاً از منظر قانون و مقررات به موضوع نگاه میکنیم و این مطلب هیچ منافاتی بارعایت امور اخلاقی و دستگیری از نیازمندان اعم از خویش وبیگانه ندارد.

تفاوت نفقه اقارب و نفقه زن

با وجود تمام مشابهت هایی که بین نفقه زوجه و نفقه خویشان(نفقه اقارب) وجود دارد ولی به نظر می رسد  که لااقل در۵ مورد اختلاف فاحشی بین آنها برقرار است.

  1. نخست اینکه نفقه زن یک نفقه یک طرفه است. به این معنی که اگر بر فرض مثال، زن ثروتمند ومرد فقیرباشد باز هم مردباید به همسر(زن) خود آن را پرداخت کند. درحالی که در نفقه اقارب این تکلیف به صورت متقابل وجود دارد. هر طرف که نیازمند باشد می تواند از طرف دیگر که توانایی پرداخت آن را دارد این حق را مطالبه کند.همچنان که در مثال بالا به آن اشاره شد.
  2. زن میتواند نفقه زمان گذشته خود را مطالبه کند. یعنی اگر زن در طول زمان هیچ چیزی از شوهر نگرفته میتواند برای تمام آن مدت دادخواست بدهد و نفقه ایام گذشته را از شوهر مطالبه کند. اما نفقه اقارب فقط مختص زمان آینده است. به این نحو که از زمانی که دادخواست داده می شود به بعد قابل مطالبه است و حتی اگر ثابت شود که شخص مدت ها قبل هم مستحق آن بوده است دراین  خصوص تاثیری ندارد.
  3. نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است. بر اساس ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی : « درصورت بودن زوجه و یک یا چند نفر واجب النفقه دیگر، زوجه مقدم است.» فرض کنیم شخصی یک زن دارد و یک مادر که هردو مستحق دریافت هستند. دراین حالت اگر مرد فقط توانایی پرداخت یکی را داشته باشد، آن  به زن تعلق می گیرد. مگر اینکه مرد علاوه بر نفقه همسر بتواند به راحتی مثلاً نفقه مادر خود را هم پردخت کند.
  4. نفقه  زن مطلق است. به این معنی که ربطی به فقر یا تمکّن مالی مرد ندارد.  زن در هر صورت مستحق آن است واین حق، مشروط به مالدار بودن و توانایی مالی شوهرنیست. به عبارت خیلی ساده  مرد اگر تنگدست وفقیر هم باشد باید نفقه همسر خود پرداخت کند.  امّا در رابطه با نفقه اقارب، درصورتی واجب می شود که فرد توانایی پرداخت آ ن را داشته باشد. و از طرفی هم شخصی که آن را می گیرد محتاج آن باشد. در حالی که هیچ یک از این دو شرط در نفقه زن وجود ندارد.
  5. وآخرین نکته اینکه نفقه زن جزء طلب ممتاز محسوب میشود. یعنی اگر شوهر فوت کند  یا ورشکسته شود واموال او برای پرداخت به طلبکاران کافی نباشد، زن می تواند بابت نفقه خود قبل از همه طلبکاران به میزان نفقه(طلب خود) از اموال شوهر ورشکسته یا متوفای خود برداشت کند و آنچه باقی می ماند بین طلبکاران تقسیم می شود.

 

3 دیدگاه‌ها

  1. با عرض سلام و خسته نباشید خدمت وکیل مجرب سایت
    شوهر بنده در دادگاه خانواده محکوم به پرداخت مهریه ، نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت گردیده اند ، اما از پرداخت ان خودداری میکنند ، بنده چندین بار به دادگاه رفته و موضوع را گفته ام ، انجا به من میگویند که حکم جلب زوج م را بگیرم ، ولی من چون بچه ام پیش شوهرم هست نمیخواهم با جلب ایشان ، برای کوذکم مشکل روحی و روانی ایجاد کنم ، به نظر شما از نظر قانونی چه راهکاری برای پرداخت مهریه و سایر حقوق مالی زوجه بدون توسل به جلب وجود دارد ؟ با تشکر و زمانی که برای پاسخگوئی میگذارید.

  2. با سلام ؛ یک سوال کوتاه دارم، چطوری میشه که کارشناس تعیین نفقه که دادگاه تعیین کرده را عوض کرد؟ جرم ترک انفاق قابل گذشت هست یا خیر / متشکر دست شما درد نکنه

ارسال یک پاسخ

لطفا دیدگاه خود را وارد کنید!
لطفا نام خود را در اینجا وارد کنید
این سایت توسط reCAPTCHA و گوگل محافظت می‌شود حریم خصوصی و شرایط استفاده از خدمات اعمال.

The reCAPTCHA verification period has expired. Please reload the page.