بیعانه چیست؟

توضیحی کوتاه:

این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.

در معاملاتی که مبیع بلافاصله پس از عقد تسلیم مشتری نمی شود، خواه مبیع کلی باشد یا عین خارجی، در عرف معاملات معمول است که مشتری قسمتی از ثمن را به عنوان بیعانه به بایع می پردازد و قرار می دهند که بقیه آن را در موقع تسلیم مبیع به مشتری تأدیه نماید.

در قانون مدنی ایران مقررات مخصوصی راجع به بیعانه موجود نیست و طبق قاعده حقوقی در صورتی که به جهتی از جهات معامله منحل شود، اگر چه مشتری بقیه ثمن را در موعد تأدیه نکرده باشد، بیعانه باید به مشتری مسترد گردد.

در معاملات تجاری گاه دیده می شود که تأدیه بیعانه به قصد آن است که هرگاه مشتری از پرداخت بقیه ثمن در موعد مقرر امتناع نماید بیع منحل شود و بیعانه به عنوان خسارت ناشی از عدم انجام تعهد از آن بایع باشد اگر چه حقیقتا خسارتی هم در اثر انحلال بیع متوجه بایع نشده است. هرگاه در دادرسی، مشتری در اثر انحلال بیع (در نتیجه عدم تأدیه بقیه ثمن) مطالبه بیعانه نماید در صورتی که بایع ثابت کند که بنای متبایعین در دادن بیعانه بر آن بوده که در صورت عدم تأدیه بقیه ثمن در موعد مقرر بیع منحل شود و بیعانه مجاناً متعلق به بایع باشد دادگاه قصد طرفین را محترم شمرده و طبق آن رای می دهد و هرگاه این امر ثابت نشود دادگاه طبق قاعده حقوقی حکم به استرداد بیعانه به مشتری صادر می نماید.

 در قوانین بعض ملل قدیمه و همچنین در بسیاری از قوانین موضوعه کشورهای بیگانه، دادن بیعانه نقش مهمی را در معامله بازی می نماید. ماده ۱۵۹۰ قانون مدنی فرانسه بر آن است که هرگاه بیع با دادن بیعانه واقع شده باشد هر یک از متعاملین می تواند آن را برهم بزند.

چنانکه مشتری بیع را بر هم زند بیعانه را از دست می دهد و چنانکه بایع آن را منحل نماید دو برابر بیعانه به مشتری مسترد می دارد. این امر از حقوق رومی دوره ژوستینین اقتباس شده است. دکتر حسن امامی/ جلد اول حقوق مدنی/ صفحه ۵۲۶

رزرو وقت مشاوره ۰۹۳۰۵۵۱۳۱۴۷