قرابت سببی خویشاوندی ناشی از ازدواج است. رابطه ای است بین زن و شوهر با یکدیگر و بین هر یک از زوجین با خویشان نسبی دیگری .
قرابت سببی چیست؟
بعضی از حقوق دان ها قرابت سببی را شامل رابطه خویشاوندی بین زن وشوهر ندانسته اند.
ماده ۱۰۳۳ قانون مدنی هم که به این موضوع اشاره نکرده موهم همین معنی است.
اما این نظر خالی از اشکال نیست. چگونه می توان زن وشوهر را خارج از قرابتی دانست که از ازدواج ناشی شده است.
در واقع نزدیک ترین خویش سببی هر یک از همسر ها همسر دیگر است هر چند خارج از خط ودرجه ای است که در ماده ۱۰۳۳ قانون مدنی ذکر شده است.
ماده ۱۰۳۳ قانون مدنی:
هر کس در هر خط و به هر درجه که با یک نفر قرابت نسبی داشته باشد در همان خط و به همان درجه، قرابت سببی با زوج یا زوجه‌ی او خواهد داشت بنابراین پدر و مادر زنِ یک مرد اقربای سببی درجه‌ی اول آن مرد و برادر و خواهر شوهر یک زن از اقربای سببی درجه دوم آن زن خواهند بود.
برای تایید این نظر می توان به ماده ۸۶۱ و ۸۶۴ قانون مدنی استناد کرد. موادی از قانون مدنی که سبب یعنی قرابت سببی را از موجبات ارث به شمار آورده وبدین عنوان حق توارث برای زوجین شناخته است.
پس رابطه خویشاوندی بین زن و شوهر هم از این نوع قرابت است.
به هر تقدیر خویشان نسبی هر یک از همسر ها خویشان سببی همسر دیگر است و همان خط و درجه ای را که در قرابت نسبی داشتند در قرابت سببی هم حفظ می کنند.
ولی دامنه قرابت سببی از این حد فراتر نمی رود و بدین جهت شوهران دو خواهر (باجناقها) هیچ گونه قرابت سببی که از لحاظ حقوقی منشاء اثر باشد با هم ندارند. ماده ۱۰۳۳ قانون مدنی هم این موضوع را تایید می کند.
در این ماده قانونگذار بر خلاف ماده ۱۰۳۲ از طبقه قرابت سخنی به میان نیاورده و فقط به خط و درجه اشاره کرده وبه سبک فرنگی درجات را تعیین نموده است.
در واقع طبقاتی که در ماده ۱۰۳۲ و نیز ماده ۸۶۲ قانون مدنی آمده از فقه اسلامی اقتباس شده است درحالی که درجه بدان سان که ماده ۱۰۳۳ قانون مد نی در نظر گرفته و همچنین اصطلاح خط از حقوق فرنگی به ویژه فرانسه و سوئيس گرفته شده است.
در حقوق فرانسه و سوئیس طبقاتی برای قرابت نمی شناسند و فقط ازخط و درجه سخن می گویند. مقصود از خط همان خط مستقیم و خط اطراف است که قبلا تعریف شد. اما تعیین درجه در حقوق این کشور ها با آنچه قبلا گفته شد تا حدی متفاوت است.
تعیین درجه در خط مستقیم بر حسب تعداد نسل انجام می گیرد. بنابراین قرابت شخص با فرزندش قرابت درجه اول و با نوه اش قرابت درجه دوم به شمار می رود.(ماده ۷۳۷ قانون مدنی فرانسه) ودر خط اطراف برای احتساب درجه باید از یک طرف قرابت آغاز و به جامع نسب صعود و آنگاه به طرف دیگر نزول کرد و بدین ترتیب بر اساس تعداد نسل ها درجه قرابت را تعیین نمود. بدین سان قرابت با برادر درجه دوم وقرابت برادر زاده با عمو درجه سوم خواهد بود.
در مورد قرابت سببی در حقوق فرانسه و سوئيس خط و درجه همان است که در قرابت نسبی گفته شد با این تفاوت که خویشان نسبی هر یک از زوجین در هر خط و درجه ای که باشند خویشان سببی همسر دیگر به شمار خواهند آمد.
بنا بر این قاعده ای که ماده ۱۰۳۳ قانون مدنی ایران در مورد قرابت سببی آورده درست منطبق با حقوق دو کشور مذکور است.
منبع : مختصر حقوق خانواده دکتر حسین صفایی
