توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
بر اساس قاعده ای که در حقوق رم نیز پذیرفته شده بود، قاضی با اعلام رای، توانایی قضاوت خود را در آن دعوا از دست می دهد. در حقیقت با صدور حکم یا قرار قاطع دعوا قاضی در پرونده دیگر قاضی نیست بر اساس این قاعده قاضی با صدور حکم یا قرار قاطع دعوا حتی با رضایت اصحاب دعوا نمی تواند رای خود را تغییر دهد قاعده مزبور در ماده ۱۵۵ قانون قدیم آیین دادرسی مدنی منصوص شده بود:
«دادگاه پس از امضای رای حق تغییر آن را ندارد.»
درقانون جدید هیچ نصی که صریحا قاعده فراغ دادرس را پیش بینی نماید دیده نمی شود در این خصوص توجه را تنها باید به ماده ۸ قانون مزبور معطوف نمود که مقرر می دارد:
«هیچ مقام رسمی یا سازمان یا اداره دولتی نمی تواند حکم دادگاه را تغییر دهد ویا از اجرای آن جلو گیری کند مگر دادگاهی که حکم صادرنموده و یا مرجع بالاتر آن هم در مواردی که قانون معین نموده باشد»
البته ماده ۸ مزبور دقیقا از ماده ۹ قانون قدیم گرفته شده است و بنابراین با وجود نصّ مزبور در قانون قدیم، قاعده فراغ دادرس در ماده ۱۵۵ صریحا پیش بینی شده بود.
در عین حال با توجه به اینکه «تغییر حکم» دادگاه توسط خود دادگاه صادر کننده حکم به موجب ماده ۸ مزبور تنها در مواردی مجاز اعلام شده که در قانون پیش بینی شده باشد می توان گفت که نص مزبور دلالت بر قاعده فراغ دادرس دارد. وانگهی چون با اعلام و صدور رای دفتر دادگاه مکلف است ظرف پنج روز آن را پاک نویس نماید (ماده ۲۹۷ قانون آیین دادرسی مدنی) وپس از امضای آن فوری رونوشت آن را تسلیم نماید و مخصوصا این امر که موارد رسیدگی دوباره به پرونده (برای مثال تصحیح حکم واخواهی و…) در قانون جدید نیز صریحا پیش بینی شده است، باید پذیرفت که قاعده فراغ دادرس در حکومت این قانون نیز حکم فرماست. آرای پرشماری صادر شده که تغییر رای را به بهانه تصحیح آن کیفر نموده است. در هر حال نصّ صریحی که تغییر رای پس از صدور آن را جز در موارد منصوص اجازه دهد در قانون دیده نمی شود.
بر قاعده فراغ دادرس استثنائاتی وارد است. در حقیقت دادگاه پس از صدور حکم یا قرار قاطع می تواند تحت شرایطی آن را تصحیح نماید و یا در صورت اجمال و ابهام آن را تفسیر کند و یا در پی اعتراض محکوم علیهم غایب و یا اعتراض شخص ثالث و یا اعاده دادرسی به دعوایی که منتهی به صدور حکم یا در مواردی رای قاطع گردیده تحت شرایطی دوباره اشتغال یابد.
دکتر عبداله شمس، جلد دوم آیین دادرسی پیشرفته، شماره ۴۳۵ تا ۴۳۸
سلام ایاقاعده فراق در مورد پرونده های اجرائی در اداره ثبت نیز حاکم اس یا خیر؟
سلام
خیر قاعده فراغ دادرس صرفا به قضات محاکم اختصاص داره و شامل پرونده های جریانی در اداره ثبت نمی شود.
باعرض سلام واحترام
استادگرامی جناب آقای سیداحمد بنی جمالی
دادگاه بدوی برمبنای شهادت گواهان رای براقاله وفسخ صادرکرده دراعتراض به رای دادگاه تجدیدنظرمشاهده میکندکه پرونده فاقد صورتجلسه شهادت شهود میباشد بعداز مکاتبات فراوان که ۱۱ماه طول کشیده است آیادادگاه میتواند به دادگاه بدوی دستور استماع شهادت شهودصا در نماید؟ آیا چنین حقی دارد؟ یابایدرای صادره دادگاه بدوی رانقض نموده وخودش رسیدگی نماید.
سلام و درود
نیاز به نقض و رسیدگی مجدد نیست. بلکه دادگاه تجدیدنظر وارد رسیدگی می شود و اگر لازم بود خودش قرار استماع شهادت شهود صادر نموده و نهایتا رای مقتضی را صادر می کند.