توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
احمد دعوایی به طرفیت بابک به خواسته الزام به تنظیم سند رسمی انتقال یک دستگاه آپارتمانِ ابتیاعی به موجب سندِ عادی (مبایعه نامه) طرح کرده است. خوانده مدعی است احمد متعهد بوده در تاریخ معین با همراه داشتن تتمه ثمن در دفتر خانه حاضر شود و با پرداخت وجه، سند رسمی تنظیم گردد. در قرارداد شرط شده اگر خریدار در دفتر خانه حاضر نشود یا حاضر بشود اما پول را به همراه نداشته باشد باید تا زمان تادیه ثمن روزانه پنجاه میلیون ریال جریمه تاخیر بپردازد .
بنابراین بابک در مقابل دعوای احمد دعوای دیگری مطرح و ضمن آن الزام احمد را به پرداخت تتمه ثمن و صدور حکم محکومیت او را به تادیه جریمه تاخیر تقاضا می کند این دعوا را دعوای متقابل نامیده اند.
ویژگی های دعوای متقابل
- شرط متقابل تلقی شدن یک دعوا که باعث می شود با دعوای اصلی یک جا و تُوامان رسیدگی شود این است که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء و با آن در ارتباط کامل باشد و اخذ تصمیم در یکی در دیگری موثر باشد.
- دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان جلسه اول رسیدگی به دعوای اصلی داده شود. اقامه دعوای متقابل در جلسه دادرسی برای خواهان دعوای اصلی این حق را ایجاد می کند که برای تمهید دفاع در قبال آن استمهال کند. شرایط ردّ و ابطال دادخواست و سایر تشریفات رسیدگی همانند دعوای اصلی خواهد بود.
- «نکته تاکتیکی» مهم و قابل تذکر در مورد دعوای متقابل. ماده ۱۴۲ قانون آیین دادرسی مدنی می گوید:
«دعوای متقابل به موجب دادخواست اقامه می‌شود، لیکن دعاوی تهاتر، صلح، فسخ، ردّ خواسته و امثال آن که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می‌شود، دعوای متقابل محسوب نمی شود و نیاز به تقدیم دادخواست جداگانه ندارد»
در مورد «ردّخواسته» حرفی نیست. مثل اینکه خواهان مبلغی از خوانده مطالبه کرده و خوانده رسیدی با امضاء و اثر انگشت خواهان ارایه می دهدکه حکایت از پرداخت وجه دارد.
اما در سایر موارد موضوع ماده و موراد مشابه آن «توصیه این است که علی رغم تصریح قانونگذار به عدم لزوم طرح دعوای متقابل و تقدیم دادخواست، این موارد ضمنِ دادخواست عنوان شود.»
خاصیت این اقدام این است دادگاه را درگیر رسیدگی جّدی می کند. طرح قضیه دفاع و درج آن در صورتجلسه هر چند به هر حال باعث آگاهی دادگاه می شود، اما در موقع صدور رای ممکن است از نظر دور بماند و یا به انداره کافی به آن توجه نشود.
بنابراین وقتی دعوای اصلی مطالبه وجه است و خوانده مدعی است به نوبه خود از خواهان طلب کار است و بین دو دین تهاتر تحقق یافته به جای اعلام این مطلب در مقام دفاع، بهتر است دعوای متقابلی به خواسته: «احراز واعلام وقوع تهاتر بین طلب خوانده از خواهان » اقدام کند.
یا زمانی که دفاع خوانده این است که به موجب سند تنظیمی، کلیه ادعاها و مطالبات طرفین از جمله تعهد یا دین موضوع دعوای، منتفی و مختومه به صلح شده، بهتر است دفاع خود را در قالب دعوای متقابلی با عنوان «احراز و اعلام تحقق صلح، نسبت به موضوع دعوا و خواسته به شرح متن » مطرح کند.
این نحوه برخورد با قضیه هر چند مستلزم پرداخت هزینه دادرسی است، لیکن به احتیاط بسیار نزدیک تر خواهد بود.
منبع: کتاب هنر دفاع در دادگاه ها تالیف مرحوم بهمن کشاورز با اندکی تغییر
