اُجرت المِثل چیست؟
توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
قبل از پاسخ به این سوال که اجرت المثل چیست باید توضیح داد که این واژه به دو صورت در ادبیات حقوقی ما به کار می رود و هر کدام نیز معنای مستقلی دارند.
- اجرت المثل ایام زوجیت
- اجرت المثل در مقابل اجرت المسمی
ما در این مقاله قصد داریم راجع به اجرت المثل ایام زوجیت که قسمتی از حقوق خانواده محسوب می شود صحبت کنیم و در خصوص اجرت المثل در سایر امور از جمله عقد اجاره و … در مقاله دیگری انشاالله توضیح مفصل داده خواهد شد.
اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟
به طور کلی می توان گفت در حقوق اسلامی زن مکلف به انجام وظایف خانه داری از قبیل پخت غدا و نگهداری از بچه ها و … نیست، هر چند عُرفاً و اخلاقاً، زنان مسلمان این امور را همچون یک تکلیف به عهده می گیرند. اما این اقدام تکلیفی برای آنها به وجود نمی آورد و از منظر قانون زنان همچنان تکلیفی برای انجام این امور ندارند.
با این توضیح به سراغ متون قانونی می رویم.
بر اساس تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی:
«چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرُّع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می دهد.»
بر اساس ماده فوق زنان در صورتی مستحق دریافت آن می شوند که برای انجام این کارها قصد تبرُّع نداشته باشند. به این معنی که این کارها را مجانی انجام نداده اند. اصولاً محاکم نیز در رسیدگی به دعوای اجرت المثل اولین سوالی که از زن می پرسند این است که : آیا کارهایی که در منزل شوهر انجام می داده اید، برای انجام آنها قصد پول گرفتن هم داشته اید یا نه؟
بسیار دیده ام که زنان شریفی که وکیل همراه آنها نیست صادقانه و از سر شرافت پاسخ می دهند که نه! ما به هیچ وجه قصد گرفتن پول نداشته ایم، اما الان که مثلاً فهمیده ایم شوهرمان زن دیگری گرفته قصد داریم پول آنها را بگیریم.
دادگاه ها هم متاسفانه اما به درستی و بر اساس قانون در چنین مواردی رای به بی حقی زن می دهند. خلاصه این که اگر برای دادگاه محرز شود که زن تبرُّعاً (مجانی) این کارها را انجام داده رای به نفع شوهر خواهد داد.
با این مقدمه اگر بخواهیم اجرت المثل را خیلی ساده تعریف کنیم باید بگوییم:
حق الزحمه ای است که به زن و در ازای کارهایی که در منزل شوهر انجام داده تعلق می گیرد و از نظر شرعی هم تکلیفی به انجام آنها نداشته است.
همچنین در ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ قانونگذار در این خصوص مقرر می دارد:
«دادگاه در ضمن رای خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج ، تکلیف جهیزیه ،مهریه ، و نفقه زوجه، اطفال و حَمل را معین و همچنین اجرت المثل ایام زوجیت طرفین مطابق تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی تعیین و در مورد چگونگی حضانت و نگهداری اطفال و نحوه پرداخت هزینه های حضانت و نگهداری تصمیم مقتضی اتخاذ می کند… ثبت طلاق موکول به تأدیه حقوق مالی زوجه است. طلاق در صورت رضایت زوجه یا صدور حکم قطعی دایر بر اعسار زوج یا تقسیط محکوم به نیز ثبت می شود …»
در ماده فوق که نسبتاً جدید هم محسوب می شود، ضمانت اجرای مناسبی برای عدم پرداخت آن در نظر گرفته شده که همان عدم صدور حکم طلاق است. به این معنی که دادگاه تا زمانی که شوهر تمام بدهی مالی خود به همسرش را پرداخت نکرده باشد مبادرت به صدور حکم طلاق نخواهد کرد.
اجرت المثل به چه زنی تعلق می گیرد؟
با اساس توضیحات بالا اصولا تمام زنان که در خانه شوهر خود خدماتی را انجام می دهند مستحق اجرت المثل خواهند بود اعم از این که این ازدواج دائم باشد یا موقت. یعنی برای اینکه زن مستحق آن شود نیازی نیست که همسر دائمی مرد باشد. بلکه تنها کافی است برای انجام کارهای خود قصد تبرُّع (مجانی) نداشته باشد.
سوالی که زیاد پرسیده می شود این است که
آیا در دوران عقد یا نامزدی هم به زن اجرت المثل تعلق می گیرد؟
با توجه با این که در عرف فعلی جامعه ایرانی اصولاً دختران تا قبل از مراسم عروسی در خانه پدران خود سکونت دارند و در این مدت، شوهر هم اصولا ًدر منزل پدر خود سکونت دارد موضوع اجرت المثل قابل تصور نیست.
اما اگر بر خلاف عرف موجود فرض کنیم زن و مردی در این ایام در خانه خود (منزل مشترک) زندگی کرده باشند و زن نیز عرفاً کارهایی را انجام داده باشد بر اساس قانون مستحق اجرت المثل خواهد بود.
آیا اجرت المثل تقسیط می شود؟
اصولاً پس از صدور رای مبنی بر پرداخت آن توسط شوهر اصل بر این است که او باید تمامی مبلغ محکومیت خود را به صورت نقد و یکجا پرداخت کند. در موارد بسیاری مرد به واسطه سنگین بودن مبلغ محکومیت مبادرت به اقامه دعوای اعسار از پرداخت محکومٌ به، می کند.
به این معنی که مرد در این دعوا ادعا می کند علی رغم این که دادگاه او را محکوم به پرداخت کرده است، اما او از نظر مالی توان پرداخت آن را ندارد که البته برای اثباث ادعای خود دو شاهد هم به دادگاه معرفی می کند. چنانچه برای دادگاه اِعسار زوج محرز شود پرداخت اقساط را به نحو اقساطی مقرر می کند.
اجرت المثل همسر متوفی چگونه است؟
شاید سوال بالا کمی نامفهوم باشد اما احتمالا با توضیحی که داده می شود ابهام آن رفع خواهد شد.
غالباً تصور می شود با فوت یکی از زوجین مسائل مالی آنها نیز خاتمه می یابد. اما واقعیت این است که بر عکس، مرگ در بسیاری از موارد آغاز کننده مسایل مالی است.
ارث و وصیت از جمله موضوعاتی هستند که اصولاً با مرگ آغاز می شوند. همچنین اگر زن در دوران زندگی مشترک مهریه و سایر حقوق مالی خود را استیفاء نکرده باشد این حقوق به ورّاث او تعلق می گیرند.
در مواردی دیده می شود که پس از فوت زوجه از سوی وُراث زن مثلا پدر یا مادر او دادخواستی به طرفیت شوهر داده می شود و تمامی حقوق دختر خود را از شوهر مطالبه می کنند. از جمله این حقوق می تواند اجرت المثل ایام زوجیت باشد که معمولا به همراه مهریه مطالبه می شود.
نحوه محاسبه اجرت المثل چگونه است؟
پس از آنکه زن دادخواست مطالبه را تقدیم دادگاه نمود دادگاه وقت رسیدگی را تعیین می کند. در اولین جلسه رسیدگی برای تعیین میزان آن دادگاه موضوع را به کارشناس ارجاع خواهد داد. کارشناس بر اساس عرف جامعه و سالهایی که زن مطالبه ی آنها را کرده است میزان آن را تعیین می کند. در حال حاضر یعنی سال ۹۹ اصولا برای هر سال مبلغی بین یک میلیون تا حداکثر دو میلیون مطابق نظر کارشناس به عنوان اجرت المثل تعیین می شود.
اجرت المثل شامل چه چیز هایی می شود؟
همانطور که در بالا مفصّلا توضیح داده شد اجرت المثل به اموری تعلق می گیرد که زن هیچ تکلیفی در انجام آنها نداشته باشد. این که چه اموری جزء وظایف زن است و چه اموری وظیفه او نیست محل اختلاف بسیار است و عبارات قانون هم در این زمینه بسیار نارسا است. در این جا لازم است نظر مرحوم امیر ناصر کاتوزیان را که ذیل ماده ۳۳۶ قانون مدنی آورده اند ذکر کنیم
ایشان معتقد است:
«برای اجرای تکلیفی که به عهده شخص است نمی توان اجرت المثل خواست. هرچند که منتفع درخواست اجرای آن را کرده باشد. به عنوان مثال زن نمی تواند برای انجام کاری که لازمه زندگی مشترک و معاضدت خانوادگی است اجرت المثل مطالبه کند هر چند که شوهر اجرای آن را خواسته باشد.»
نکته ای که مرحوم کاتوزیان به درستی بر آن انگشت تاکید نهاده است استناد به ماده ۱۱۰۴ قانون مدنی است. در این ماده می خوانیم که :
«زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر مُعاضدت نمایند.»
به نظر می رسد ایشان با ملاحظه عرف جامعه و فاصله گرفتن از مفاهیم فقهی و البته با استدلال به قانون به چنین نظری رسیده اند. چرا که همچنان در غالبِ مَحاکم، زوجه بابت تربیت اولاد و سایر اموری که برای فرزندان انجام داده است از دادگاه مطالبه اجرت المثل می کند.
این در حالی است که نصّ صریح قانون چنین اموری را وظیفه زوجین دانسته است. مرحوم کاتوزیان هم همین استدلال را اقامه کرده اند که اگر کسی وظیفه قانونی خود را انجام داده باشد، مستحق دریافت اجرت المثل بابت آن نیست.
مدارک لازم برای طرح دعوای اجرت المثل ایام زوجیت
برای طرح دعوای اجرت المثل مانند سایر دعاوی باید آن را در دادخواست مخصوص تنظیم نمود. البته در حال حاضر با توجه به این که دادخواست از طریق سیستم ثنا ثبت می شود، مانند گذشته لازم نیست تا دادخواست در فرمهای مخصوص که در قانون الزامی شده است تنظیم شود. بلکه می توان مفاد دادخواست را در یک کاغذ معمولی نوشت و آن را به دفتر خدمات قضایی برد.
اما نکته هم این است که مدارکی باید به این دادخواست پیوست نمود که به شرح زیر است:
۱_کپی سند ازدواج یا عقد نامه:
توضیح اینکه این سند لازم نیست که حتما رسمی باشد، بلکه اگر واقعه ازدواج در سند عادی هم تنظیم شده باشد می توان آن سند را به دادگاه ارائه نمود. در موارد نادری ممکن است هیچ سندی در کار نباشد که در این صورت باید شهود لازم را برای اثبات رابطه زوجیت به دادگاه معرفی نمود و خلاصه اینکه باید برای دادگاه رابطه زوجیت احراز شود
۲_ شناسنامه:
در حال حاضر برای ثبت دادخواست اجرت المثل، ارائه کپی شناسنامه هم ضروری است. در صورتی که شناسنامه گم شده یا در اختیار شوهر است، باید این نکته در سیستم ثنا قید شود و گرنه امکان ثبت آن وجود ندارد.
بررسی چند نظریه مشورتی صادر شده از اداره کل حقوقی قوه قضاییه در رابطه با مبحث اجرت المثل:
نظریه مشورتی شماره ۷/۹۳/۲۳۷۳ مورخه ۱۳۹۳/۰۹/۲۹
سوال:
آیا مطالبه اجرت المثل از جانب زوجه مستلزم درخواست طلاق از جانب زوج است؟
پاسخ:
زوجه می تواند مستقلا و بدون اینکه زوج تقاضای طلاق کرده باشد مستندا به تبصره الحاقی در سال ۱۳۸۵ به ماده ۳۳۶ قانون مدنی و بند ۷ ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ با تقدیم داد خواست به دادگاه خانواده، اجرت المثل ایام زوجیت خود را مطالبه کند.
نظریه مشورتی شماره ۷/۹۵/۸۴ مورخه ۱۳۹۵/۰۱/۲۴
سوال:
برابر بند ج ماده ۹ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب سال ۱۳۹۴ دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا نصاب مقرر در بند الف در صورتی که مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ نباشد، در صلاحیت شورای حل اختلاف است اما به اجرت المثل هیچ اشاره ای نشده است. حال آیا اجرت المثل در صلاحیت شورا یا دادگاه خانواده می باشد؟
پاسخ:
با توجه به اینکه از اجرت المثل در بند ج ماده ۹ قانون شوراهای اختلاف مصوب ۱۳۹۴ نامی برده نشده است. لذا رسیدگی به آن با هر میزان وفق بند ۷ ماده ۴ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱ کماکان در صلاحیت دادگاه خانواده است.
توضیح نگارنده:
بر اساس نظریه مشورتی بالا رویه قضایی هم در حال حاضر به این نحو است که چون رسیدگی به این دعوا در صلاحیت دادگاه خانواده است و نه شورای حل اختلاف، نیازی نیست برای ارجاع پرونده به دادگاه (به منظور جلوگیری از ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف) خواسته را بیشتر از دویست میلیون ریال تقویم کنیم. بلکه می توان با تقویم خواسته به میزان سه میلیون و یکصد هزار ریال (بابت قابلیت اعتراض و تجدید نظر خواهی) و با این حال پرونده به دادگاه ارجاع داده می شود. اما متاسفانه در حال حاضر (سال ۹۹) در سیستم قضایی امکان ثبت تامین خواسته همراه دادخواست اجرت المثل امکان پذیر نیست. هم چنین خواسته را کمتر از ۲۱.۰۰۰.۰۰۰ ریال تقویم نمی کنند که این هم معضلی است و هزینه اضافی به موکل و خواهان تحمیل می کند.
درصورتی که زوج بمیرد نحوه مطالبه اجرت المثل زن چگونه خواهد بود؟
اجرت المثل حق زن است و جز با اراده او از بین نمی رود، به عنوان مثال زن از حق خود بگذرد یا اصطلاحا شوهر را ابراء کند. اما تا زمانی که حق او باقی است امکان مطالبه اجرت المثل هم وجود دارد و فوت شوهر باعث ازبین رفتن این حق نمی شود. اما نحوه مطالبه آن به این شکل است که باید زوجه یا همان زن دادخواستی به طرفیت ورّاث تنظیم کند و اجرت المثل خود را مطالبه کند. اموال متوفی یعنی شوهر خانم، زمانی بین وراث تقسیم می شود که اجرت المثل زن پرداخت شده باشد.
ممنون وقت گذاشتید و پاسخ دادید🌹
خواهش میکنم
سلام خسته نباشید تاریخ عقد پدرومادرمان۱۳۴۸ می باشد و حاصل این ازدواج ۵ فرزند است.پدرمان در سال ۱۳۸۶ فوت کرده اند. با توجه به اینکه تاکنون ارث پدربزرگ مان و نیز پدرمان تقسیم نشده است و از طرفی وراث مادربزرگ مان از ارث پدرمان ۱/۶ به ارث می برند. نحوه اقدام به مهریه و اجرت به مثل مادرمان چطور امکان پذیراست؟باید از مرجعی اقدام کند؟ آیا مبلغ اجرت به مثل مشخص است؟
سلام ممنونم
زوجه یعنی مادر شما یک هشتم ارث می برد نه یک ششم. قبل از تقسیم ارث باید بدهی های متوفی را از جمله مهریه همسر و اجرت المثل را پرداخت کرد. اگر این ماترک تقسیم شده باشد می توان به سایر ورثه مراجعه نمود. برای مطالبه اجرت المثل دوران زناشویی باید به دادگاه خانواده مراجعه نمود
با سلام
آیا زوج می تواند ادعا کند که در مقابل اجرت المثل ماشین یا طلا خریداری کرده بدون هیچ رسیدی؟ آیا قابل قبول لست برای دادگاه تجدید نظر ؟
سلام
زوج می تواند این ادعا را مطرح کند اما این ادعا باید اثبات شود و با فرض سوالات شما زوج دلیلی برای ادعای خود ندارد و چنین ادعایی از نظر دادگاه قابل قبول نیست.
سلام از همسرم دوسال هست جدا شدم ودارم اجرات المتل میدهم الان همسر سابقم ازدواج کرده ایا باز هم تجرات المثل تعلق میگیرد
اجرت المثل یک بدهی به ایشان بوده است که شما به صورت اقساط در حال پرداخت آن هستید و ارتباطی با ازدواج ایشان ندارد.
سلام.آیا اجرت المثل برای سقط جنین محاسبه میشود…
سلام وقت بخیر. اگر ممکنه توضیح بیشتری بدید. من به درستی متوجه منظور شما نشدم.
سلام وقت بخیر. حتما سعی می کنم مقاله را کامل تر کنم. ممنون از پیگیری شما
سلام . اگر ممکنه بیشتر توضیح بدین که اجرت المثل برای سقط جنین یعنی چی؟
سلام پدرم سال ۹۴ در یک تصادف فوت نمودن و دیه ایشان بین وراث تقسیم شد حالا همسر پدرم تقاضای اجرت المثل کرده آیا مبلغ دیه از آن کم میشود ممنون میشم پاسخ دهید
در واقع ایشان می تواند به تک تک وراث مراجعه کند و به میزان سهم هرکدام از آن ها طلب اجرت المثل نماید.
درواقع ایشان هم سم خود را از دیه دریافت کردن ولی الان اجرت المثل میخواهد میخواستم بدونم اون مبلغ دیه جز اجرت المثل حساب میشود
به میزان درصد سهم ارثشون شامل اجرت المثل میشن ولی کل سهم دیه اشون به عنوان اجرت المثل حساب نمی شود. در واقع کل مبلغ اجرت المثل تقسیم بر تعداد سهم هایی می شود که دیه برآن تقسیم شده و هرکس به میزان سهم خود باید مبلغ اجرت المثل را بپردازد.
سلام پدرمان سال ۹۴ در یک تصادف فوت کردن ودیه ایشان بین ورثه از طرف دادگاه تقسیم شد حالا همسر متوفی درخواست اجرت المثل نموده آیا دیه از مبلغ اجرت المثل کم میشود
ممنون میشم پاسخ دهید
سلام
وقت بخیر
معمولا اجرت المثل را از ماترک برداشت میکنند.
سلام
جناب وکیل اگر ممکنه بگید الان بابت سی سال زندگی به من چقدر اجرت المثل میدن؟
سلام
ممنون از توجه شما به مقاله اجرت المثل
در حال حاضر یعنی سال ١۴٠٠ به طور میانگین کارشناس ها اجرتالمثل را سالانه دو میلیون تومان در نظر می گیرند. با این حساب شما حدوداً ۶٠ میلیون تومان بابت اجرت المثل طلبکار هستید که باید دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت را تقدیم دادگاه کنید
سلام خسته نباشید من زنم بخاطر سو رفتار دارم طلاق میدم ضرب جرح عمدی با چاقو مرتکب شده نزدیک ده سال باهم زندگی کردیم کار خاصی هم انجام نداده جز اینکه منو با چاقو زده چقدر بهش اجرت المثل تعلق میگیره
سلام
اجرت المثل را کارشناس بر اساس عوامل متعددی تعیین می کند و مبلغ مقطوع و مشخصی ندارد.
باسلام… زوجه اینجانب از سوی دادگاه ناشزه شناخته شده است و تقاضای صدور اجرائیه را ب شعبه مربوط اعلام و دادکاه خانواده پس از صدور اجرائیه پرونده را ب شعبه اجرا احکام ارسال نموده اند.
سوال اول: در شعبه اجرای احکام برای زوج چ کارهایی صورت میگیرد و زوج طبق حکم صادر چه مواردی را درخواست نماید؟
سوال دوم: زوجه ای که از جانب دادگاه ناشزه شده اند آیا در صورت دادخواست طلاق از جانب زوج، اجرت المثل و نفقه تعلق میگیرد؟
سلام
وقت بخیر
اگر همسر شما ناشزه شناخته شده باشد شما هم در مقابل تکلیفی به پرداخت نفقه ندارید و حتی می توانید درخواست ازدواج مجدد کنید. طبیعتا اگر درخواست طلاق کنید بعد از صدور حکم نشوز زن مستحق نفقه نیست. اما اجرت المثل و نفقه ایام گذشته در حالت تمکین را می توانند مطالبه نمایند.
سلام.بنده محکوم به پرداخت اجرت المثل بصورت افساط شدم ودرحال پرداخت آن هستم ولی دراین بین یکی .دوقسط رانتو.انستم بپردازم .والان همسزم به اجرای احکام دادکاه شکایت کرده است که هیچ پولی پرداخت نکرده ام .ودادکاه برایم ابلاغ فرستاده .درحالیکه الان همسرم ساکن تهران شده ومنزل من اهوازاست وبایدچندمیلیون تومان هزینه رفت وامد بدهم .متاسفانه دادکاه به دادنامه من وتصاویرفیش پولهای پرداختی ترتیب اثرنداده.لطقاراهنماییم کنیدکه چکارکنم که نیازبه امدن به تهران نیاشد.
سلام
وقت بخیر
شما لازم نیست به تهران بروید. قسط های عقب افتاده را به حساب دادگستری واریز نمایید.
سلام علیکم بابت حذف تبصره الحاقی ماده ۳۳۶ قانون مدنی که اجرت المثل ایام زناشویی دریافت میشد. از کتاب قانون مدنی نسخ ، فسخ ،حذف کامل برای تمام بانوان گردید. برای بانوان خانه دارها که درست و به حق بوده . برای بانوان که شاغل بودند هم چون پول کارکرد خودشان را بابت ایاب و ذهاب صبحانه نهار مراجعه به محل کار ،خرید شال و روسری و مانتو ، طلا و جواهرات ، دادن هدایا در مراسم های مختلف به اقوام و فامیل و دوستان و دست آخر خرید چند وسیله زندگی برای تکمیل جهاز خودشان بوده . کاملآ به جا و به حق بوده .ثبت درخواست از دفاتر خدمات الکترونیک در حال حذف گردیدن است . آنچه درخواست دارم مطالب داخل اینترنتی که در باره این موضوع منتشر شده را حذف بفرمایید
سلام من ۴سال قیم وپرستارمادرفوت شده ام بودم وزمانی که وی درقیدحیات بوددرخواست اجرت المثل وی راازخواهروبرادرم خواستم الان بعدازفوت حقوق بازنشستگی. مادرم به خواهرم رسیده ایامیتوانم حقم راازحقوق مادرم درخواست کنم
سلام
وقت بخیر
درخواست اجرت المثل از خواهر و برادر هیچ مبنای قانونی ندارد. اگر پرستاری کردن از مادر، شما را مستحق اجرت المثل کند طبیعتا مادرِ شما مدیون است، نه خواهر و برادرتان. علی ایّ حال بعد از فوت ایشان (مادر) هم می توانید اجرت المثل خود را مطالبه کنید. البته این بار دعوا به طرفیت ترکه میت باید طرح شود
سلام اجرت المثل از سال چندم ازدواج تعلق میگیره؟
و سوال بعدی: مثلا کسی ۵ سال عقد بوده و بعد عروسی کرده و ۳ سال زیر یک سقف بودن، اجرت المثلش از چه زمانی حساب میشه؟ از زمان عقد که همه شو خونه پدرش بوده یا از زمان عروسی؟
سلام
وقت بخیر
اجرت المثل از تاریخی که زن و شوهر زیر یک سقف زندگی می کرده اند محاسبه می شود.