توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
ماده ۵۱ قانون مدنی می گوید:
«حق انتفاع در موارد ذیل زایل می شود:
- در صورت انقضاء مدت…
یعنی پس از آنکه مدت معینه در عقد در مورد رقبی منقضی گردد و فوت کسی که حق انتفاع به عمر او قید شده در عمری برسد حق انتفاع خاتمه پیدا می نماید و بدین جهت است که مالک می تواند آن را قبل از انقضاء مدت برای مدت بعد از انقضاء به اجاره واگذار نماید.
امر مزبور در مورد عمری و رقبی است و در حبس مطلق که مدت در عقد ذکر نگردیده مانند حبس موبد حق انتفاع باقی به بقاء عین است ولی چون عقد حبس مطلق جایز است مالک در هر زمان می تواند رجوع نماید چنانچه در ماده ۴۴ گذشت.
- در صورت تلف شدن مالی که موضوع انتفاع است: چنانکه اتومبیلی که حق انتفاع از آن به دیگری واگذار شده دچار حریق شود و بسوزد و یا اسبی که مورد حق انتفاع قرار گرفته بمیرد حق انتفاع منتفی می شود زیرا انتفاع تابع وجود عین ملک است و با تلف آن حق زایل می شود.
در صورتی که کسی مال موضوع حق انتفاع را تلف کند و یا سبب تلف آن گردد و سپس بدل آن را از مثل یا قیمت به مالک رد کند، بدل مزبور بدل عین و منفعت است. بنابراین به نظر می رسد که هرگاه بدل مثل باشد، حق انتفاع بر آن برقرار می شود و هرگاه قیمت باشد منتفع نسبت به ارزش حق انتفاع تفویت شده در قیمت شریک است.
- در صورتی که حق انتفاع برای کسانی که در حین عقد به وجود نیامده به تبع موجود برقرار شود و آنها به وجود نیایند.
مادامی که صاحبان حق انتفاع موجود هستند حق مزبور باقی و بعد از انقراض آنها زائل می شود. (ماده ۴۵ قانون مدنی)
چنانکه هر گاه کسی حق انتفاع مالی را برای کسی و پس از او برای اولاد او قرار داد و آن کس اولادی نیاورد یا آنکه یک طبقه به وجود آمد ولی بعدا مقطوع گردید از تاریخ انقطاع در اثر نبودن منتفع حق انتفاع زایل می شود.
دکتر سید حسن امامی/جلد اول حقوق مدنی/ ص ۸۸
