توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
متن ماده ماده ۵۹۶ قانون تعزیرات:
«هر کس با استفاده از ضعف نفسِ شخصی، یا هوی و هوس او، یا حوایج شخصی افراد غیر رشید، به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیر تجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصا حساب ویا هر گونه نوشته ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می شود به هر نحو تحصیل نماید، علاوه بر جبران خسارت مالی، به حبس از شش ماه تا دو سال و جزای نقدی از یک میلیون ریال تا ده میلیون ریال محکوم می شود واگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیمومت برآن شخص داشته باشد مجازات وی علاوه بر جبران خسارات مالی، حبس از سه تا هفت سال خواهد بود.»
ماده بالا اصطلاحا عنصر قانونی جرم سوء استفاده از ضعف اشخاص به حساب می آید. اما بعد از خواندن متن ماده لازم است راجع به شرایط دیگر این جرم نیز توضیحاتی داده شود.
- در ابتدای ماده کلمه «شخصی» آمده است و شاید این تصور را ایجاد کند که با اطلاق این واژه هر شخصی اعم از رشید یا غیر رشید می تواند مصداق این جرم باشد. اما با توجه به تفسیر مُضیَّق که در حقوق جزا حاکم است و همچنین توضیحات پایانی ماده راجع به ولی و قیم و وصی که قرینه ای است بر حمایت قانون گذار از افراد غیر رشید باید قائل به این بود که قربانی این جرم صرفا اشخاص غیر رشید هستند یعنی صغار و مجانین و اشخاص سفیه.
- سندی که از قربانی این جرم گرفته می شود باید در نتیجه ضعف نفس او باشد. پس اگر شخص غیر رشید بدون اینکه طرف مقابل او، اقدامی برای اخذ سند انجام دهد، آن شخص مجرم نیست. دراین حالت شخص گیرنده، حالتی منفعلانه داشته و عمل او مصداق جرم سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص محسوب نمی شود.
- همچنین اگر سند یا نوشته موضوع ماده فوق، از طریق تهدید اخذ شود به نظر می رسد که مشمول جرم سوء استفاده از ضعف اشخاص نباشد. چرا که این جرم باید از طریق ترغیب و تشویق و فریب دادن قربانی صورت گیرد. به نظر می رسد حالت اخیر،/.و/.و/./(تهدید قربانی) بیشتر مصداق ماده ۶۶۸ قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ خواهد بود.
ماده ۶۶۸ قانون تعزیرات مصوب ۱۳۷۵:
«هر کس با جبر و قهر یا با اکراه و تهدید دیگری را ملزم به دادن نوشته یا سند یا امضاء و یا مهر نماید ویا سند و نوشته ای که متعلق به او یا سپرده به او می باشد را از وی بگیرد به حبس از سه ماه تا دو سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد.»
