توضیحی کوتاه:
این نوشته به مرور زمان کامل تر خواهد شد. تغییر قانون، صدور نظریات مشورتی و آرای وحدت رویه و … می توانند در آینده مکمّل و متمّم این نوشته باشند.
مجمل لفظی است که در آن احتمال دو یا چند معنا می رود و تمام احتمالات با یکدیگر مساوی است. به بیان دیگر لفظ مجمل مبهم بوده و اگر قرینه ای همراه آن نباشد مخاطب به هیچ وجه نمی تواند منظور گوینده را از آن لفظ استنباط کند.
مُبیَّن لفظی است که معنای آن روشن بوده و مجمل نمی باشد. مبیَّن بر دو قسم است یکی مبیّن بالذّات و دیگری مبیّن بالعرض.
مبین بالذّات مبیّنی است که از ابتدا معنای آن روشن بوده و هیچ گاه مجمل نبوده است. چنان که نصّ و ظاهر که در فصل اول همین باب مورد مطالعه قرار گرفت مبین بالذات می باشد.
مبین بالعَرَض مبیّنی است که ابتدا مجمل بوده و سپس به وسیله مبین از آن رفع اجمال شده است. چنانکه ماده ۲۰۱ قانون مدنی که مقرر می دارد:
«اشتباه در شخص طرف به صحت معامله خللی وارد نمی آورد؛ مگر در مواردی که شخصیت طرف علت عمده عقد بوده باشد.»
مجمل است زیرا معلوم نیست که هرگاه شخصیت طرف علت عمده عقد باشد، اشتباه در آن موجب بطلان است یا عدم نفوذ، ولی ماده ۷۶۲ قانون مدنی که مقرر می دارد:
«اگر در طرف مصالحه و یا در مورد صلح اشتباهی واقع شده باشد صلح باطل است»
مُبیِّن ماده ۲۰۱ قانون مدنی است و نشان میدهد که منظور ماده اخیر بطلان است نه عدم نفوذ.
تکلیف به مُجمَل
تکلیف به مجمل یعنی شخصی را وادار به امری نماییم که برای او مشخص و معین نیست. تکلیف به مجمل عقلا صحیح نبوده مگر این که قبل از وقت حاجت متکلم با بیان، اجمال را برطرف نماید. بنابر این باید گفت تاخیر بیان از وقت خطاب جایز است ولی تاخیر بیان از وقت حاجت جایز نیست.
توضیح آنکه هرگاه متکلم لفظ مجملی را بیان کند و پیش از فرا رسیدن وقت حاجت (عمل به امر متکلم) با بیان (مبین) اجمال آنرا رفع ننماید این امر فاقد اشکال بوده زیرا مهم نیست که متکلم بلافاصله پس از بیان جمله مجمل اجمال آن را برطرف نماید بکله کافی است پس از زمان عمل به آن اجمال را مرتفع سازد.
برای مثال هرگاه شخصی خطاب به دیگری بگوید شما باید فردا ساعت ۸ صبح به فلان مکان بروید این جمله مجمل بوده و مخاطب نمی داند که فردا باید به چه محلی برود ولی هرگاه متکلم پیش از فرا رسیدن ساعت ۸ صبح فردا با بیان جمله ای این اجمال را برطرف نماید دیگر مشکلی باقی نمانده و مخاطب ساعت ۸ صبح فردا دقیقا می داند که باید به چه محلی مراجعه نماید. پس واضح است تاخیر بیان از وقت حاجت، عقلاً قبیح است. بدین معنی که در مثال فوق هرگاه متکلم فردا بعد از ظهر که وقت حاجت گذشته با بیان جمله ای مشخص نماید که مخاطب باید به چه مکانی می رفته این امر عقلاً قبیح بوده و به هیچ وجه اجمال ِمجمل را برطرف نمی سازد، زیرا وقت حاجت، ساعت ۸ صبح فردا بوده که در آن وقت هیچ بیانی از سوی متکلم جهت رفع اجمال وجود نداشته است.
